Wprowadzenie rolniczego handlu detalicznego do polskiego porządku prawnego w listopadzie 2016 r., szczególnie w kształcie obowiązującym od 1 stycznia 2019 r., stanowi rzeczywisty przełom i istotny czynnik dla rozwoju bezpośredniej sprzedaży przez rolników produktów, które
sami je wytworzyli. Rozwój relacji handlowych pomiędzy konsumentami a wytwarzającymi i zbywającymi swoje produkty rolnikami przedstawia korzyści dla obu stron oraz szerzej, dla stosunków społecznych w Polsce w ogóle.
Obecnie Polacy najczęściej robią zakupy w dużych zagranicznych sieciach handlowych, których ekspansja spowodowała masowy upadek małych sklepów lokalnych. Gospodarstwa w naszym kraju są w większości zbyt małe, by samodzielnie mogły być równoprawnymi partnerami do rozmów dla potentatów sprzedaży detalicznej czy producentów żywności. Stąd też tak dużą rolę odgrywają pośrednicy, których udział w cenie sklepowej warzyw czy owoców wynosi nawet ¾ ceny, jaką płacą w sklepie konsumenci. Zysk rolnika bywa zatem dramatycznie niski w porównaniu do jego nakładu pracy i środków. Istnieje zatem realna potrzeba znalezienia innych możliwości, które pozwolą rolnikom uzyskiwać bardziej godne dochody za wykonaną pracę, a jednocześnie zwiększyć rentowność
prowadzonej działalności.
Jednocześnie obserwujemy istotny trend po stronie popytowej.
Konsumenci zmęczeni produktami masowymi o często niskiej jakości, poszukują alternatywy, która będzie lepiej odpowiadała na ich indywidualne potrzeby. Jest to rzecz jasna zjawisko wyrastające znacząco poza same tylko produkty żywnościowe, stąd chociażby nowoczesne
koncepcje „fabryki przyszłości”1, jednakże omawiany rynek ma swoją specyfikę. Nie chodzi jedynie o dostosowanie produktów do osobistych życzeń, ale przede wszystkim o rosnącą dbałość o zdrowie w coraz bardziej świadomym społeczeństwie. Konsumenci chcą produktów o znanym
pochodzeniu, takich, które nie zawierają substancji o negatywnym
wpływie na zdrowie człowieka. Stąd jednakowe, wystandaryzowane produkty dostępne masowo w dużych sieciach detalicznych tracą na atrakcyjności. Rośnie natomiast popularność produktów EKO2 czy BIO3, które nie tylko muszą mieć odpowiedni skład, ale także powinny powstawać w sposób przyjazny środowisku, przez co należy rozumieć również godne warunki, w których hodowane są zwierzęta. Stąd „mleko od krowy” czy „jajka ze wsi” nabierają dodatkowej wartości. Wielu konsumentów odstręcza stosowany współcześnie na masową skalę sposób hodowli. Trendy te dobrze współgrają także z rosnącym zainteresowaniem kulturą regionalną, której integralnym elementem jest również tradycyjnie wytwarzana lokalna żywność. Ona także przeciwstawiana jest masowym produktom zglobalizowanej gospodarki.
Interesującą odpowiedź tak dla rolników, jak i dla konsumentów, stanowią rozwiązania prawne pozwalające na bezpośrednią sprzedaż produktów przez rolników. Na szczególną uwagę zasługuje rolniczy handel detaliczny, który funkcjonuje w naszym kraju od 1 stycznia 2017 r. O atrakcyjności tej instytucji stanowi możliwość legalnego prowadzenia sprzedaży produktów przetworzonych i nieprzetworzonych – tak pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego – na preferencyjnych zasadach podatkowych i przy ograniczonych wymaganiach sanitarnych i dokumentacyjnych. Obowiązujące od stycznia 2019 r. regulacje, dzięki którym w ramach rolniczego handlu detalicznego można sprzedawać produkty nie tylko bezpośrednio konsumentom, ale również zakładom
prowadzącym handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego, czyli przykładowo sklepom, restauracjom czy stołówkom, stanowią kolejny krok w kierunku rozwoju tej formy sprzedaży w Polsce.
Popularyzacja rolniczego handlu detalicznego będzie postępowała równolegle do doskonalenia form prowadzonej sprzedaży i skuteczniejszego docierania do klienta docelowego z produktem lepiej trafiającym w potrzeby rynku. Na szczególną uwagę w tym względzie zasługują możliwości, jakie niosą ze sobą platformy i narzędzia w postaci serwisów internetowych czy aplikacji mobilnych, które w wydatny sposób skracają dystans pomiędzy konsumentami a producentami, pozwalając im lepiej się poznać i wzajemnie zrozumieć swoje oczekiwania. Zaufanie ma w tym przypadku kluczowe znaczenie. Nie ulega także wątpliwości, że niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z nowymi technologiami, czy formami bardziej tradycyjnymi, drogą do sukcesu jest ściślejsza współpraca pomiędzy samymi rolnikami, którzy mogliby tworzyć własne serwisy sprzedażowe lub fizyczne punkty sprzedażowe w miastach, które z powodzeniem funkcjonują chociażby we Francji.
Dla sukcesu rolniczego handlu detalicznego konieczne jest jednak zwiększenie świadomości rolników w tym względzie i wyposażenie ich w narzędzia umożliwiające docieranie do klientów i dostosowywanie swoich produktów do realiów rynkowych. Dostrzegając znaczenie tego problemu Ośrodek Analiz Cegielskiego uruchomił projekt Kupuj od rolnika – aktywizacja rynkowa rolników w Polsce. W ramach projektu powstał niniejszy raport, strona internetowa dla rolników stanowiąca źródło kompleksowej wiedzy na temat warunków prowadzenia sprzedaży, a także prowadzone są pilotażowe warsztaty szkoleniowe, podczas których przekazuje się kluczowe informacje i umiejętności potrzebne do prowadzenia rolniczego handlu detalicznego. Cieszymy się, że możemy w ten sposób przyczynić się do rozwoju tej formy w Polsce.
W imieniu Ośrodka Analiz Cegielskiego mamy zaszczyt przekazać na Państwa ręce raport, w którym staraliśmy się w sposób kompleksowy przedstawić prawne i gospodarcze uwarunkowania prowadzenia różnych form bezpośredniego zbywania swoich produktów przez rolników w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem rolniczego handlu detalicznego. Jesteśmy przekonani, że dzięki nowym regulacjom tego typu działalność może stanowić wartościowe uzupełnienie podstawowej działalności prowadzonej przez rolników w naszym kraju, a jednocześnie umożliwi ona konsumentom znalezienie cennej alternatywy dla masowych produktów sprzedawanych w zagranicznych sieciach detalicznych czy kosztownych produktów BIO dostępnych w specjalistycznych sklepach w dużych miastach.
